Jongerenculturen in Joegoslavië

Hoe een generatie zichzelf vond tussen idealen, muziek en rebellie

Wie met familie praat over “vroeger” in Joegoslavië, merkt het meteen: zodra het over jeugd gaat, beginnen ogen te glimmen. Er komen verhalen over pionierssjaaltjes, zomerweken in ORA-kampen, eerste keren dansen op rockmuziek, de opkomst van punk en natuurlijk: denim jacks, Jugoton-platen en bands die iedereen nog steeds meezingt.

Voor veel jongeren voelt de geschiedenis als een ver-van-mijn-bedshow, toch is het verleden een spiegel voor het heden. De jeugdculturen van toen hebben namelijk niet alleen een land gevormd, maar ook een manier van denken die tot vandaag voelbaar is in onze gezinnen, muziekvoorkeuren en culturele identiteit. Maar hoe zag die jeugdcultuur er eigenlijk uit? En waarom is het verhaal zo bijzonder? Laten we, om deze vragen te beantwoorden, teruggaan in de tijd, van pioniers tot punk, van Kranjska Gora tot Novo Konjarevo.

Pioniri en ORA: samen bouwen aan een nieuwe samenleving

Tito en jovanka op de foto met een groepje 'Pioniri'

In de eerste decennia na de oorlog groeideeen nieuwe generatie op binnen organisaties zoals de Pioniri en later de SSOJ. Je kent ze wel: witte blouses, blauwe rokjes of broeken, de Titovka en de rode sjaaltjes. Maar de Pioniri waren veel meer dan alleen een

uniform. De pioniers gaven hun belofte om hard te werken, elkaar te respecteren en ‘bratstvo’ i ‘jedinstvo’ uit te dragen.

Daarna kwamen voor veel jongeren de beroemde ORA-kampen.

Propagandaposter voor de Bratstvo i jedinstvo snelweg: een van de grootste projecten van de ORA

Waar het in de jaren ’50 vooral hard werken was om het land weer op te bouwen na de oorlog, veranderde dit

vanaf de jaren ’60. Jongeren gingen nog steeds bijdragen, maar het werd ook een plek van ontmoeting, muziek, sport en vooral: een zomer weg van huis. Veel ouders en grootouders vertellen er nog steeds met een glimlach over.

Coca-Cola-socialisme: Hollywood, rock & roll en de opkomst van een moderne jeugd De jaren ’60 brachten een totaal nieuwe vibe.

Waar veel Oostbloklanden streng waren en westerse invloeden verboden waren,

stond Joegoslavië juist open voor westerse cultuur. Bioscopen draaiden

Hollywoodfilms, Elvis-platen lagen bij Jugoton en jeans werden hét kledingstuk van

elke moderne tiener. Rock & roll werd gigantisch populair, zo populair dat eind jaren

’60 bijna alle jongeren ernaar luisterden. Thuis, op schoolfeesten, in nieuwe

discotheken: overal werd gedanst. Joegoslavië vond daarmee zijn eigen balans

tussen socialistische waarden en de aantrekkingskracht van het Westen. Het werd

soms “Coca-Cola-socialisme” genoemd: modern, vrijer en cultureel open, maar toch

met een eigen Joegoslavische twist.

De creatieve explosie van de jaren ’70 en ’80:

punks, poëzie en pure energie

Vanaf de jaren ’70 ontstond iets unieks. In steden als Zagreb, Ljubljana, Sarajevo en Belgrado begonnen jongeren hun eigen muziekstromingen te creëren. New Wave-bands zoals Azra, Haustor, Idoli, Električni Orgazam en Pankrti werden het hart van een stedelijke cultuur vol scherpe teksten, nieuwe mode en een eigen levensgevoel. Het was kritisch, energiek, anders.

Sarajevo gaf hier zijn eigen draai aan. Met veel humor, lokale identiteit en satire ontstond een stijl die misschien wel het beste omschreven kan worden als: “Iz inata.” Bands als Zabranjeno Pušenje werden iconen van deze beweging.

Tegelijkertijd ontstond een tegengeluid, namelijk de New Partisans. Tegen de achtergrond van politieke veranderingen zochten sommige jongeren juist verbinding met de oude partizanenwaarden: solidariteit, diversiteit en gemeenschap. Dat gaf weer een heel andere kleur aan de jeugdcultuur. Het mooie is: ondanks hun verschillen waren al deze stromingen creatief, vrij en verbonden met de samenleving om hen heen.

Muziek als identiteit: de substantiële wending

Rond het einde van de jaren ’60 gebeurde iets belangrijks: muziek werd meer dan entertainment. Het werd een manier om jezelf te uiten, je plek te vinden en deel uit te maken van een groep. Dat is waarom bands zoals Bijelo Dugme niet alleen populair waren, maar generaties hebben gevormd. Hun muziek was emotie, protest, humor, nostalgie, alles in één. Misschien vraag je jezelf nu af waarom dit voor jou van belang is.

De verhalen van toen leven nog steeds door in onze gemeenschap. In de platen die onze ouders draaien, in de humor die we herkennen, in de waarde die we hechten aan vriendschap en samenwerking. Wat jongerenculturen in Joegoslavië vooral laten zien, is dat jongeren altijd de kracht hebben om iets nieuws te creëren: soms steunend op traditie, soms uit rebellie, soms door alles door elkaar te gooien, maar altijd vanuit nieuwsgierigheid, saamhorigheid en creativiteit.

En precies dat is ook wat wij binnen Mladi proberen te doen: een plek creëren waar jongeren elkaar ontmoeten, zichzelf kunnen zijn, hun achtergrond mogen vieren en samen nieuwe verhalen maken.

---

Literatuur/bronnen:

(Overigens ook direct een aantal boekentips :) )

•Baković, N. (2015). “No one here is afraid of blisters or work!” Social integration, mobilization and cooperation in Yugoslav youth brigades: The example of Čačak region brigades (1946–1952). Hungarian Historical Review, 4(1), 29–55.

•Luthar, B., & Pušnik, M. (Eds.). (2010). Remembering Utopia: The culture of everyday life in socialist Yugoslavia. New Academia Publishing.

•Mišina, D. (2013). Shake, rattle and roll: Yugoslav rock music and the poetics of social critique. Ashgate / Routledge.

•Mithans, G. (2022). Youth labour brigades in Yugoslavia and representations of volunteerism: A study of participation in restored federal labour actions by the People’s Youth in the district of Koper. Annales, Series Historia et Sociologia, 32(4), 603–618. https://doi.org/10.19233/ASHS.2022.38

•Popović, D. A. (2010). Youth Labor Action (Omladinska radna akcija, ORA) as ideological holiday-making. In H. Grandits & K. Taylor (Eds.), Yugoslavia’s sunny side: A history of tourism in socialism (1950s–1980s) (pp. 279–302). Central European University Press.

•Ramet, S. P. (1994). Shake, rattle, and self-management: Making the scene in Yugoslavia. In S. P. Ramet (Ed.), Rocking the state: Rock music and politics in Eastern Europe and Russia (pp. 103–139). Westview Press. https://doi.org/10.4324/9780429304934-6

•Reill, D. K. (2014). Partisan legacies and anti-imperialist ambitions: The Little Red Book in Italy and Yugoslavia. In A. C. Cook (Ed.), Mao’s Little Red Book: A global history (pp. 185–205). Cambridge University Press.

•Vučetić, R. (2018). Coca-Cola Socialism: Americanization of Yugoslav culture in the sixties (J. K. Cox, Trans.). Central European University Press.

•Zubak, M. (2018). The Yugoslav youth press (1968–1980): Student movements, youth subcultures and alternative communist media. Srednja Europa / Hrvatski institut za povijest.